Σάββατο 20 Δεκεμβρίου 2014

Το χριστουγεννιάτικο δένδρο, τα στολίδια και τα λαμπάκια

Μεσάνυχτα στον Κεντρικό δρόμο με τις γιρλάντες, 
Φλώρινα, Δεκέμβριος 1988   


Γράφει ο Δημήτρης Μεκάσης 
Η παλιά Φλώρινα, η Φλώρινα πριν τις πολυκατοικίες, η πόλη των χαμηλών σπιτιών, δεν χρειαζόταν καμία τεχνητή διακόσμηση, πριν τα Χριστούγεννα. Ήταν τόσο γραφική με τις στέγες των σπιτιών κάτασπρες, τα χιονισμένα δένδρα, τα μονοπάτια μέσα στους χιονισμένους φαρδιούς δρόμους, χωρίς αυτοκίνητα, το ποτάμι παγωμένο και τα βουνά σε άσπρο, καφέ και πράσινο χρώμα. «Λευκά Χριστούγεννα» άλλων εποχών, όπου
κάθε δρόμος και κάθε γειτονιά είχαν έντονο το χειμωνιάτικο χρώμα των Χριστουγέννων.
Και αν η πόλη είχε τα φυσικά της στολίδια και ήταν πανέμορφη, αντίθετα μέσα στα σπίτια τους οι παλιοί Φλωρινιώτες δεν είχαν καμία χριστουγεννιάτικη διακόσμηση. Γι αυτούς τα Χριστούγεννα ήταν μια μεγάλη θρησκευτική γιορτή και ετοιμάζονταν ψυχικά με νηστείες και προσευχές.
 Κάποτε όμως, μετά την απελευθέρωση του 1912, το υπουργείο παιδείας έδωσε εντολή στα σχολεία να στολίζουν χριστουγεννιάτικα δένδρα και να κάνουν τις γιορτές τους γύρω από αυτό. Μάλιστα το δασαρχείο έφερνε σε όλα τα  σχολεία της πόλης, κομμένα πεύκα με βάση γι αυτόν τον σκοπό, και οι μαθητές με τις δασκάλες τους στόλιζαν το δένδρο τραγουδώντας χριστουγεννιάτικα τραγούδια.
Από τα σχολεία πέρασε το στολισμένο δένδρο και στα σπίτια. Αυτό το ευρωπαϊκό έθιμο το έφεραν στην Ελλάδα οι Βαυαροί και ο βασιλιάς Όθων, και έγινε αποδεκτό από όλους. Από τα παιδιά τους έμαθαν οι Φλωρινιώτες να στολίζουν το δένδρο. Δεν στόλιζαν όμως πεύκα, προτιμούσαν τα κέδρα (σπρένκες), που αφθονούσαν στις πλαγιές των βουνών.
Από τις αρχές της δεκαετίας του 1920 οι γυναίκες και τα παιδιά στόλιζαν στο σπίτι, ένα κέδρο. Τα στολίδια ήταν δικά τους, χειροποίητα. Με χρωματιστά χαρτιά έντυναν καρύδια και με κλωστές τα κρεμούσαν στα κλαδιά του κέδρου. Άπλωναν βαμβάκι στα κλαδιά για να φαίνονται χιονισμένα, και κρεμούσαν «εικονάκια», που ήταν χάρτινες μικρές εικόνες, και απεικόνιζαν θρησκευτικές παραστάσεις. Με τα εικονάκια έπαιζαν τα παιδιά διάφορα παιχνίδια, πριν τα Χριστούγεννα.
 Τα κέδρα είχαν ύψος περίπου ένα μέτρο, και τα στερέωναν μέσα σε γλάστρες. Αντίθετα τα χριστουγεννιάτικα δένδρα των σχολείων ήταν πεύκα με μεγάλα κλαδιά και πάρα πολλά στολίδια, που τα έφτιαχναν οι δασκάλες και οι μαθητές. Στην δεκαετία του 1920, έκαναν την εμφάνισή τους τα μανταλάκια, όπου στερέωναν τα κεράκια του δένδρου. Για πρώτη φορά αυτά τα κεράκια διακόσμησαν το δένδρο του δεύτερου δημοτικού σχολείου. Τα άναψαν για να είναι πιο όμορφο το περιβάλλον και άρχισε η γιορτή. (Για όσους θυμούνται σε αυτό το σχολείο η αίθουσα τελετών ήταν στον πάνω όροφο και τα πατώματα ήταν ξύλινα). Και καθώς τα παιδιά τραγουδούσαν τα κάλαντα, το πεύκο πήρε φωτιά. Επικράτησε πανικός από τις φλόγες και τους καπνούς. Τα παιδάκια δεν ήξεραν από που να φύγουν. Ένας ψύχραιμος όμως δάσκαλος, ο Τοπάλης από το Μοναστήρι, άνοιξε το παράθυρο και πέταξε το φλεγόμενο πεύκο στο δρόμο. Τα επόμενα χρόνια οι δάσκαλοι ήταν πιο προσεκτικοί κατά την διάρκεια της χριστουγεννιάτικης γιορτής, και πάντα δίπλα στο δένδρο με τα αναμμένα κεράκια τοποθετούσαν έναν κουβά γεμάτο νερό.
Μετά τον πόλεμο και ο ΦΣΦ «Αριστοτέλης» στόλιζε ένα κέδρο με χειροποίητα στολίδια και έκαμνε χριστουγεννιάτικη γιορτή για τα μέλη και τους φίλους του συλλόγου. Πρωτοπόρα ήταν και η Ελληνική Περιηγητική Λέσχη, που το 1959, στόλισε ένα έλατο στο πάνω πάρκο της κεντρικής πλατείας. Η αρχή είχε γίνει.
Από τα μέσα της δεκαετίας του 1960 και μετά, άρχισε ο Δήμος Φλώρινας να στολίζει την πόλη, πριν τα Χριστούγεννα. Στην αρχή στόλισαν ένα μικρό πεύκο στον Κύκλο και μετά ένα άλλο πεύκο στην πλατεία. Στη συνέχεια κάθε Δήμαρχος στόλιζε και κάτι περισσότερο. Τοποθετήθηκε και η φάτνη στην πλατεία, μπροστά από το Ηρώων, όπως και σήμερα. Με την πάροδο του χρόνου η πόλη γέμισε φωτισμένες γιρλάντες. Στο τέλος της δεκαετίας του 1990, ο Δήμος Φλώρινας στόλισε όλα τα δένδρα της πλατείας με φωτάκια «ψείρες», κάνοντας την πλατεία ακόμη πιο χριστουγεννιάτικη.
Τα πρώτα χάρτινα και πλαστικά χριστουγεννιάτικα δένδρα, που σήμερα τα λέμε οικολογικά, έκαναν την εμφάνισή τους στα μέσα της δεκαετίας του 1960. Τότε εμφανίστηκαν και τα ηλεκτρικά λαμπάκια, που με αυτά στόλιζαν το δένδρο. Το κατάστημα παιχνιδιών, του Χρήστου Νικολάου, πουλούσε τέτοια δένδρα, που μπορούσε κανείς να τα συμμαζέψει μετά τα Χριστούγεννα και να τα χρησιμοποιήσει και τις επόμενες χρονιές. Το κατάστημα αυτό έφερνε και πολλά στολίδια για το δένδρο, όπως οι εύθραυστες πολύχρωμες μπάλες, τα πλαστικά αγγελουδάκια, λαμπάκια και τόσα άλλα στολίδια. Αλλά και το κατάστημα παιχνιδιών του Ιωάννη Δάρδα ήταν από τα πρώτα που έφερε χάρτινα οικολογικά δένδρα και στολίδια. Τα επόμενα χρόνια γέμισε η αγορά της Φλώρινας με πλαστικά δένδρα. Όμως στο τέλος της δεκαετίας του 1980, άρχισαν να πουλάνε και αληθινά έλατα και πεύκα με βάσεις. Το πεζοδρόμιο μπροστά από την Εθνική Τράπεζα γέμιζε έλατα και πεύκα πριν τα Χριστούγεννα, καθώς και σε μερικά σημεία στην πλατεία. Όλα ήταν για πούλημα. Γι αυτούς που ήθελαν ένα γνήσιο δένδρο. Παρόλα αυτά όμως οι περισσότεροι επέμεναν οικολογικά.
Και αν το χριστουγεννιάτικο δένδρο είναι ευρωπαϊκό έθιμο, δεν άργησαν να φτάσουν στην πόλη μας και οι αμερικάνικες συνήθειες. Πρώτος ο Κώστας Κωνσταντινίδης (πιο γνωστός, ως Ντάνης Καλπακτσής) που ήταν μετανάστης στην Αμερική, στόλισε τους εξωτερικούς τοίχους του σπιτιού του με λαμπάκια. Τότε στις αρχές της δεκαετίας του 1980, όσοι περνούσαν από το Νέο Δρόμο την νύχτα, εκεί στην γωνία της οδού Σίνη Κοντογούρη, απολάμβαναν τα λαμπιόνια αυτού του σπιτιού. Εκείνη τη χρονιά στις Φωτιές, ο κόσμος δεν έβλεπε την φωτιά στο πάρκο των Ποντίων, αλλά τα λαμπάκια του σπιτιού του Ντάνη. Τόσο πολύ είχαν εντυπωσιαστεί από τα λαμπάκια. Την άλλη χρονιά στόλισε το σπίτι του εξωτερικά με λαμπιόνια και ο Ματθαίος Μυρονίδης, στην πλατεία Μαραθώνος, και μετά ο Χρήστος Καϊμάρας στην γωνία των οδών Σίνη Κοντογούρη και Κιουταχείας. Αυτοί ήταν οι πρώτοι, που στόλισαν τις μονοκατοικίες τους με λαμπιόνια και έδωσαν εορταστική ατμόσφαιρα, που την μιμήθηκαν και πολλοί άλλοι. Τα επόμενα χρόνια δεν ήταν λίγοι αυτοί που στόλισαν τα μπαλκόνια τους με λαμπάκια. Τα περισσότερα μπαλκόνια των πολυκατοικιών γέμισαν φωτάκια, που έκαμναν την νύχτα πιο όμορφη από την ημέρα.
Με την πάροδο του χρόνου και οι βιτρίνες των καταστημάτων στολίστηκαν, ανάλογα με το γούστο του κάθε καταστηματάρχη. Σε μερικά καταστήματα οι φουσκωτοί, πλαστικοί Αγιοβασίληδες έβγαζαν την χαρακτηριστική αμερικάνικη κραυγή, για να τονώσουν την εορταστική ατμόσφαιρα. Υπήρχαν και τα μαγαζιά, που άνοιγαν μόνο πριν τα Χριστούγεννα και πουλούσαν στολίδια. Η κρίση όμως άλλαξε αρκετά την αγορά. Σταθερά όμως το κατάστημα παιχνιδιών του Παύλου Μπούτζιου, πουλά στολίδια και δίνει μια εορταστική ατμόσφαιρα στην Δημοτική Αγορά, καθώς όλη την ημέρα ακούγονται χριστουγεννιάτικες μελωδίες και τραγούδια, από τα μεγάφωνα του.
Σήμερα όλοι διακοσμούν το σαλόνι τους με ένα δένδρο της αρεσκείας τους. Πληθώρα από πλαστικά στολίδια και φωτάκια. Ακόμη και τα μπαλκόνια φωτίζονται με λαμπάκια, από τις αρχές του Δεκεμβρίου. Αλλά και οι δρόμοι, οι πλατείες, το ποτάμι, όλα είναι στολισμένα, πριν από τα Χριστούγεννα. Όλα είναι υπερβολικά, και ίσως καλύτερα από πριν, επειδή εμείς τέτοια  Χριστούγεννα θέλουμε.           
Δημήτρης Μεκάσης 




1 σχόλιο: